محمد شکیبانیا معاون مستند مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی در گفتگو با خبرنگار سینمایی خبرگزاری صبا از تغییر رویه پذیرش طرح مستند در این مرکز و انجام اصلاحاتی در رویه قبلی خبر داد و گفت: روالی که پیش از این در مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی برای پذیرش طرح فیلمسازان بود، همانند ارایه طرحی بود که در تلویزیون مرسوم است یعنی تهیه‌کننده‌ها یا کارگردان‌ها طرح‌شان را به شورای مستند مرکز تحویل می‌دادند و آنجا بر اساس سند مکتوبی که ارایه می‌شد و البته شناخت از فیلمساز و یا سوابق فیلمساز، طرح بررسی می‌شد که در اغلب موارد هم طرح‌های مورد نظر یا قبول و یا رد می‌شد، در موارد خیلی کمی هم اعضای شورا نیاز می‌دیدند که باید با نویسنده یا کارگردان جلسه حضوری تشکیل دهند و طرح را دقیق‌تر بررسی کنند. این روال در تلویزیون ما هم وجود دارد یعنی طرح‌های کاغذی بررسی می‌شوند.

او درباره دلیل رد شدن بعضی طرح‌ها در مرکز بیان کرد: در اغلب موارد که طرحی رد می‌شود بدین صورت است که مرکز یا اولویتی برای موضوع آن ندارد یا سوابق فیلمسازش کافی نیست یا طرح آنقدر بد نوشته شده است که از روی همان طرح مشخص می‌شود که فیلمی از آن درنمی‌آید. در موارد خیلی کمی هم پیش آمده است که طرحی در شورای مرکز رد اما در ادامه فیلمساز آن را ساخته و حتی در جشنواره «سینماحقیقت» هم موفق به کسب جایزه شده است، فیلمساز هم به ما می‌گوید شما طرح من را رد کردید، خودم ان را ساختم و الان شما جایزه دادید.

این تهیه‌کننده درباره اهداف مرکز از تغییر در رویه پذیرش طرح‌ها عنوان کرد: یکی از انگیزه‌هایی که باعث شد آیین‌نامه جدید را طراحی کنیم این بود که بتوانیم خطا را کم کنیم و کسانی که باید طرح‌شان پذیرفته شود با دقت بیشتری طرح‌شان بررسی شود. انگیزه مهم‌تر این بود که روال ارایه طرح به مرکز نزدیک به روال‌های بین‌المللی شود. درست است که چیزی‌مان شبیه به روال‌های بین‌المللی نیست؛ نه بودجه مستندمان نه شرایط اجتماعی و اقتصادی و… اما از آنجا که تنها راه نجات سینمای مستند ما بازارهای خارجی است و با بودجه‌ها و نگاه‌های داخلی در کوتاه‌مدت و بلندمدت امیدی به اینکه سینمای مستند سرپا شود و گردش اقتصادی مناسبی داشته باشد به طوری که کارگردانان و عوامل مستند زندگی‌شان را از آن راه بچرخانند، نیست پس تصمیم گرفتیم حداقل در این بخش به استانداردهای جهانی نزدیک شویم.

او ادامه داد: تنها گروه‌هایی از مستندسازان چرخ زندگی‌شان از طریق مستندسازی می‌چرخد که یا معتمد تلویزیون و نهادهای صاحب پول هستند یا با بازارهای خارجی کار می‌کنند که آن هم گرفتاری‌هایی دارد. حال ما برای اینکه هم سهم جریان کوچک بازارهای خارجی را افزایش دهیم و هم چهره متنوع‌تری از سینمای ایران به جهان نشان دهیم، نیاز داریم که بازارها را گسترش دهیم و یکی از این راه‌ها این است که دوستان مستندساز بلد باشند ایده‌ها و طرح‌های‌شان را به سرمایه‌گذار خارجی ارایه دهند بنابراین شیوه پذیرش طرح در مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی کمی به شیوه استاندارد جهانی نزدیک شده است. اینکه می‌گویم کمی بدین معناست که به سخت‌گیری و دشواری آن نیست اما ما تلاش کرده‌ایم که برای فیلمسازی که می‌خواهد به مرکز طرحی را ارایه دهد، شرایط مشابه و نزدیک به شرایط جهانی را فراهم کنیم به طوری که فیلمسازی که به جلسه دفاع از طرح در مرکز شرکت می‌کند، بعد که با تهیه‌کننده یا سرمایه‌گذار خارجی مواجه می‌شود احساس نکند که خیلی روال عجیب و غریب و پیچیده‌ای است و قبلا آن را در مرکز تجربه کرده باشد.

مستندسازان قدیمی‌تر نسبت به ارایه طرح‌شان به شیوه جدید مقاومت نشان می‌دهند

شکیبانیا درباره چگونگی شکل‌گیری این ایده خاطرنشان کرد: این تجربه را ما از جلسات پیچینگ جشنواره «سینماحقیقت» به دست آوردیم و مشاهده کردیم فیلمسازهایی که در آن جلسات پیچینگ موفق می‌شوند که تهیه‌کننده‌ها یا خریداران خارجی را مشتاق کنند، فیلم‌های بهتری تولید می‌کنند و طرح‌های بهتری را ارایه می‌کنند به همین دلیل آیین‌نامه را بازنگری کردیم و الان قابل انتشار است. قبل از اینکه آیین‌نامه را منتشر کنیم به مدت ۶ ماه به صورت آزمایشی و غیر رسمی آن را اجرا کردیم و وقتی حکم اعضای جدید شورای مستند مرکز ابلاغ شد، شرط‌ خود اعضای جدید هم این بود که ما در شیوه جدید با شرایطی مثل پیچینگ برای پذیرش طرح سر و کار داشته باشیم.

معاون مستند مرکز گسترش درباره نتیجه‌ای که از طرح آزمایشی دریافت کرده‌ است، مطرح کرد: موارد معدودی از فیلمسازانی که خیلی حرفه‌ای و شناخته‌شده هم هستند تن به ارایه یک طرح یا پروپوزال استاندارد یا یک یادداشت کارگردان استاندارد نمی‌دهند و دوست دارند فقط یک ورقه کاغذ طرح بنویسند و انتظار دارند که طرح‌شان پذیرفته شود. هیچ جای دنیا همچین طرح‌هایی پذیرفته نمی‌شود و حتی ممکن است توهین‌آمیز تلقی شود آن هم از طرف آدم‌های سرشناس. به همین دلیل متوجه شدیم که مقاومتی میان مستندسازان قدیمی‌تر و سنتی‌تر وجود دارد البته اگر مرکز بخواهد با پیشکسوتان کار کند روالش متفاوت است اما با فیلمسازهایی که به شیوه‌های قدیمی عادت کرده‌اند مشکلاتی پیدا کردیم. خوشبختانه اکثر فیلمسازها حتی فیلمسازان خیلی سرشناس که در دوره جدید با مرکز قرارداد دارند از همین روش طرح‌شان را ارایه دادند یعنی پروپوزالی مشخص برای مستندی که هنوز نساخته‌اند، ارایه دادند، دمو ساختند و آن دمو را ارایه دادند که تجربه جدیدی‌ست.

معاون مستند مرکز گسترش درباره تغییراتی که در آیین‌نامه جدید وجود دارد، خاطرنشان کرد: قبل از این و طبق آیین‌نامه پیشین، مرکز گسترش با فیلمسازان تازه‌کار و حرفه‌ای یا ناشناخته کار نمی‌کرد بلکه طبق آیین‌نامه با فیلمسازانی کار می‌کرد که یا عضو صنوف کارگردانی، تهیه‌کنندگی و مستند باشد یا سه مستند قابل قبول ساخته باشد یا حتی یک مستند ساخته باشد ولی سال گذشته در جشنواره «سینماحقیقت» جایزه گرفته باشد؛ یعنی کسی که ثابت کرده باشد مستندساز است. همچنین فیلمسازانی که قبل از این مرحله هستند، طبق روال‌هایی که در بودجه دولت تقسیم می‌شود باید بودجه‌های مستندشان را از انجمن سینمای جوانان بگیرند و تامین مالی مستندهای مرکز گسترش برای سطح حرفه‌ای‌تری از افراد صورت گیرد.

شرایط جدید آیین‌نامه چیست؟

شکیبانیا اضافه کرد: تغییری که دادیم این بود که علاوه بر این شرایط اگر کسی رشته تحصیلی‌اش با رشته سینما مرتبط باشد با ۲ فیلم مستند هم می‌تواند به مرکز گسترش بیاید، دانشجویان معمولا در دوران دانشجوی‌شان یکی از مستندهای‌شان را می‌سازند یعنی اگر یک مستد مستقل دیگر هم داشته باشند می‌توانند طرح‌شان را ارایه دهد و آن طرح بررسی می‌شود در شرایط دیگر اگر فیلمساز کسی باشد که ۲ نفر از استادان یا پیشکسوتان سینمای مستند توصیه‌شان کرده باشند و کتبا به مرکز اعلام کنند که این فیلمساز بااستعداد است ما با یک نمونه کار هم می‌توانیم کارش را بپذیریم، آن نمونه کار هم همانی‌ست که آن استاد دیده‌اند یا اگر کسی هیچ کاری نکرده باشد اما طرحی دارد که در پیچینگ‌های بین‌المللی یا پیچینگ‌های «سینماحقیقت» انتخاب شده است، پذیرفته می‌شود.

او درباره پیچینگ‌های بین‌المللی تصریح کرد: نکته جالبی که وجود دارد این است که در دوره پانزدهم جشنواره «سینماحقیقت»، جایزه اصلی‌ را کسی برد که اولین کارش را ساخته بود، علت پشتیبانی مرکز هم از کسی که اولین کارش را می‌ساخت این بود که آن طرح در پیچینگ «سینماحقیقت» جشنواره چهاردهم توسط چند تهیه‌کننده پذیرفته شده بود و فیلمی بود که مشتری خارجی هم داشت به همین دلیل مرکز آن را با بودجه خودش ساخت و الان هم در بازارهای بین‌المللی می‌چرخد و خریداری می‌شود، یک تهیه‌کننده بلژیکی هم فیلم را خریداری کرده و پخش بین‌المللی آن را برعهده گرفته است.

شکیبانیا تاکید کرد: بنابراین آیین‌نامه جدید تلاش می‌کند که هم فیلمسازان حرفه‌ای شناخته شده و هم استعدادهای شناخته نشده را با قواعد و خطای کم‌تری پیدا کند. هرکدام از این گروه‌ها، چه کسی که یک فیلم ساخته و شرایطش را دارد، چه کسی که ۲ فیلم ساخته و شرایطش را دارد و چه کسی که سه فیلم ساخته و عضو صنوف است، اگر طرحی ارایه می‌دهند باید براساس چارچوب و پروپوزال استاندارد باشد که فرم الکترونیک آن در سایت مرکز قابل دسترسی است و قدم به قدم آن‌ها را راهنمایی می‌کند که چیزی را بنویسند و چه نکاتی داشته باشند.

معاون مستند مرکز گسترش تصریح کرد: گاهی اوقات فیلمسازان طرح‌هایی را ارایه می‌دهند که مانند انشا است مثلا یک نفر نامه‌ای می‌دهند و می‌گوید این طرح من است، در آن طرح انشایی سوزناک درباره آسیب‌های آلودگی‌های پلاستیک در شمال ایران است و در ادامه درباره معایب، آمار و ارقام آن توضیح می‌دهد؛ همه این‌ها طرح موضوع است و هیچ‌کدام طرح مستند نیست و فرم مستند ما به فیلمساز کمک می‌کند که علاوه بر طرح موضوع، دیدگاه‌ها و رویکردهای اجرایی، عوامل پیشنهادی، امکانات و چارچوب‌های مشخص را بنویسد، بعد از اینکه طرح را ارایه داد، این طرح در کارگروهی در مرکز گسترش که متشکل از مدیرعامل، معاون مستند و کارشناس مسئول مستند مرکز بررسی می‌شود و درنهایت اگر موضوع طرح مطابق موضوعات متقاضی مرکز باشد به شورا می‌رود.

طرح‌های ارایه شده باید برای روشنگری اکثر مردم جامعه باشند

این فیلمساز درباره اولویت کارگروه برای قبول طرح‌ها خاطرنشان کرد: پس طرح در ابتدا یک مرحله در کارگروه بررسی می‌شود که نمایندگان مرکز در آن حضور دارند. دغدغه این کارگروه این است که طرح‌هایی که خارج از اولویت هستند، حذف شوند. حال باید گفت چه طرح‌هایی جزو اولویت مرکز قرار نمی‌گیرند؛ مثلا پیش از این تعداد زیادی مستند درباره سینما، بازیگری، تاریخ عکاسی و لابراتواری در سینما، تاریخ فیلم‌های موج نو و… ساخته شده است، بعضی از این فیلم‌ها جذاب و سرگرم‌کننده هستند اما اغلب‌شان تنها برای مخاطبان اصلی سینما جذاب است و در میان افراد جامعه از اولویت‌ کم‌تری برخوردار هستند پس ترجیح می‌دهیم در این مرحله طرح‌هایی را انتخاب کنیم که به روشنگری اکثر مردم جامعه کمک کنند. همچنین فیلم‌هایی وجود دارند که درباره تاریخ شکل‌گیری چیزی هستند مثل تاریخ شکل‌گیری موتورسیکلت و… بعضی از آن‌ها را هم در مرکز گسترش ساخته‌ایم که فیلم‌هایی درخشان با لایه‌های عمیق اجتماعی هستند اما باید پس از ساخته شدن، در تلویزیون به نمایش درآیند. اگر قرار است که این فیلم‌ها پس از ساخت به هیچ جشنواره‌ای راه پیدا نکنند و در تلویزیون هم به نمایش در نیایند و به نوعی در انبار مرکز بمانند، ترجیح می‌دهیم آن‌ها را نسازیم. از این رو طرح هایی که دربرگیرنده موضوعات کلی و کلان هستند در واقع در اولویت ما نیستند.

او درباره مرحله بعدی ارایه طرح اظهار کرد: پس در کارگروه این موضوع را بررسی می‌کنیم که آیا خوب است که مرکز این فیلم را بسازد یا نه و اگر نتیجه مثبت باشد فیلم به شورا ارایه می‌شود و تصمیم‌گیری نهایی در آنجا انجام می‌شود. نقش معاون مستند در شورا دفاع از فیلم است؛ او کسی‌ست که می‌گوید مرکز می‌خواهد این فیلم را بسازد و شورا باید آن را ارزیابی کند.

تهیه‌کننده «جایی برای فرشته‌ها نیست» ادامه داد: مستندساز در جلسه شورا حاضر می‌شود تا از طرح خود دفاع کند، همچنین باید یک دموی سه دقیقه‌ای از فیلم ارایه دهد که می‌تواند از تصاویری باشد که وقت گذاشته و اول فیلم را فیلمبرداری کرده است یا از منابع پژوهشی او باشد. این دمو باید چیزی باشد که اعضای شورا احساس کنند با یک فیلمساز دقیق و حرفه‌ای روبرو هستند؛ کسی که بلد است به زبان تصویر، چیزی را که می‌خواهد بسازد، منتقل کند. این کلیت جریان پذیرش طرح در مرکز گسترش است.

معاون مستند مرکز گسترش درباره سخت‌تر شدن کار برای مستندسازان خاطرنشان کرد: تغییر در آیین‌نامه قطعا کار را برای فیلمسازان کمی سخت‌تر می‌کند. روند پیشین ارایه طرح به مرکز کار ساده‌ای بود اما درست نبود؛ نه فیلمساز درست معرفی می‌شد، نه شورا می‌توانست آن طرح را درست بررسی کند و نه متناسب با آنچه که در دنیا می‌گذرد، بود. قطعا روند حرفه ای تر و البته سخت‌تر شده است اما برای اینکه فیلمساز بتواند از این سختی عبور کند فرم الکترونیک موجود در سایت را طوری طراحی کرده‌ایم که این مراحل دشوار را تسهیل می‌کند. همچنین بناست ویدیوها و مطالب آموزشی را در این زمینه برای فیلمسازان تدارک ببینیم.

شکیبانیا تصریح کرد: در طول سال حدود ۳۰۰ الی ۴۰۰ طرح به مرکز ارایه می‌شود اما بودجه مرکز برای ساخت ۳۰ الی ۴۰ مستند کافی‌ست یعنی ممکن است حتی اگر طرح‌ها خیلی خوب باشد، مستندساز پروپوزال و دموی خیلی خوبی ارایه کند و ارایه موفقی هم در جلسه شورا داشته باشد ولی طرح در مقام مقایسه از طرف این شورا رد شود. ۹۰ درصد طرح‌ها رد می‌شود و این غیرطبیعی نیست، بعضی از فیلمسازان می‌گویند که ما هرچه طرح ارایه می‌دهیم رد می‌شود و مرکز تنها با دوستانش کار می‌کند، واقعیت این است که سینمای مستند ایران دنیای خیلی بزرگی نیست، کسانی که طرح‌شان قبول می‌شود از دوستان‌مان هستند و کسانی که طرح‌شان رد می‌شود هم از دوستان‌مان هستند.

این تهیه کننده سینمای مستند در پایان درباره سختی زندگی مستندسازان برای کسب درآمد از طریق مستندسازی مطرح کرد: متاسفانه باید بگویم که در حال حاضر با پول مستندسازی چه در بخش خصوصی و چه در بخش دولتی یا حتی با فروش آن، نمی‌شود زندگی کرد و هزینه‌های تولید مستند را پوشش داد، بودجه‌هایی هم که مرکز دارد معمولا ۲ یا سه برابر بودجه‌های تلویزیون است اما همچنان نمی‌شود با آن‌ها کار یا زندگی کرد، فیلمسازها با هزینه‌های شخصی، وقت‌ گذاشتن‌های اضافی، خواهش کردن از دوستان برای دستمزدهای پایین‌تر، با صرفه‌جویی‌های گسترده و البته با خلاقیت و پشتکار فیلم‌های‌شان را می‌سازند و خیلی وقت‌ها هم موفق می‌شوند.

فروغ گشتیل

انتهای پیام/