به گزارش خبرنگار سینمایی صبا، ساخت مستندهایی که به تاریخ معاصر از همه منظرهایی همچون فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و… می‌پردازند، بسیار اهمیت دارد؛ این مستندها در حافظه تاریخ می‌مانند و همانطور که ما با دیدن آثار گذشته این حوزه متوجه تغییرات گذشته تا کنون می‌شویم، آیندگان نیز از آن‌ها استفاده می‌کنند.

در این باره با خسرو معتضد تاریخ‌نگار، مورخ و روزنامه‌نگار که بسیاری از ما او را به‌عنوان مجری «پلی به گذشته»، «تاریخ تماشایی» یا «معمای تاریخی» می‌شناسیم به گفت‌وگو نشستیم. او درباره اهمیت ساخت مستندهای تاریخی به خبرنگار صبا گفت: حدود سال ۱۳۵۰ وقتی که وارد تلویزیون شدم، برنامه‌های تاریخی به‌صورت تکراری و خشک روی آنتن می‌رفت؛ یک نفر به‌عنوان مجری جلوی دوربین می‌نشست و درباره تاریخ حرف می‌زد. در آن زمان پیشنهاد دادم که برای روایت تاریخ باید از تصویر و فیلم مستند استفاده شود که در ابتدا مورد توجه قرار نگرفت اما رفته، رفته پذیرفته شد.

او ادامه داد: متوجه شدم که در لندن ۵۰۰ هزار حلقه فیلم درباره ایران و خاورمیانه وجود دارد، برای جمع‌آوری این فیلم‌های مستند به لندن رفتم، در آنجا نیز فهمیدم که فیلم‌های مستندی در آلمان، افا و کروناس وجود دارد که درباره تاریخ ایران است، پس به آنجا رفتم و با قرار دادن دوران مظفرالدین‌شاه به‌عنوان مبدا، ۴۰۰ فیلم مستند خریداری شد، بعد دوباره به لندن برگشتم و حدود ۳۰۰ فیلم هم در آنجا خریداری کردم. هرچه که انتخاب می‌کردم مستقیم از سوی دولت ایران خریداری می‌شد و پول آن را پرداخت می‌کردند. نکته جالب اینکه انگلیسی‌ها ایران را با عراق اشتباه می‌گرفتند و نمی‌دانستند این فیلم‌ها درباره چه کشوری است. به هرحال تعدادی فیلم خریداری شد اما با وقوع انقلاب نتوانستیم از همه آن‌ها استفاده کنیم و از ۱۵۰ فیلمی که قرار بود بسازیم، تنها ۲ یا سه فیلم به تولید رسید و از همه آن‌ها پس از انقلاب در برنامه‌های تلویزیونی‌ شبکه آموزش به نام «روزگاری ایران» و «پلی به گذشته» در شبکه دو استفاده کردم.

معتضد خاطرنشان کرد: سابقه ساخت فیلم مستند درباره ایران از آغاز قرن بیستم بوده است؛ اساتید این کار هم خارجی‌هایی بودند که بیشتر در اواخر دوران قاجار و سپس اوایل پهلوی به ایران می‌آمدند که باعث جمع‌آوری اسناد تاریخی و آرشیوی از جنگ دوم جهانی، حوادث پیش از انقلاب و دوران انقلاب ایران و جنگ ایران و عراق شد، مثلا از خانم‌هایی که از ترن پیاده می‌شوند و چادر به سر داشتند، فیلمبرداری می‌کردند که در حال حاضر نیز در برنامه‌های تلویزیونی دیده می‌شود یا فیلم «گراس» که درباره کوچ طایفه بختیاری‌هاست و توسط آمریکایی‌های تهیه شده است و یکی از اولین فیلم‌های قوم‌نگاری محسوب می‌شود، این فیلم به تازگی‌ها نیز رنگی شده است. نمایش اینگونه آثار در تلویزیون بسیار پر اهمیت است و می‌تواند مردم را با آن زمانه آشنا کند.

این تاریخ‌نگار تاکید کرد: متاسفانه بسیاری از آثاری که از صداوسیما پخش می‌شوند، بدون تحقیق تولید شده‌اند مثلا روس‌ها فیلمی ۱۵ دقیقه‌ای درباره ایران در زمان رضاشاه ساخته‌اند که در تهران سال ۱۳۱۲ فیلمبرداری شده‌؛ کلاه مردم پهلوی است، میدان توپخانه، میوه‌فروشی‌ها، سینماها، قهوه‌خانه و راه آهن شاه‌عبدالظیم را نشان می‌دهد و به طور کلی می‌توان اطلاعات بسیاری از طریق آن از تهران دریافت. مستندسازان یا کارگردان‌های سریال‌ها و فیلم‌های تاریخی می‌توانند از اینگونه آثار به عنوان منبع استفاده کنند. این روزها سریالی از تلویزیون پخش می‌شود که زن‌ها همه شبیه به زمان حال هستند، لباس‌ها نیز اصلا به آن دوران مربوط نیستند، متاسفانه کارگردان می‌خواهد همه کارها را خودش انجام دهد و حتی از لباس‌شناس هم استفاده نمی‌کند.

مجری «پلی به گذشته» گفت: فیلم‌ها و سریال‌های تاریخی نیازمند متخصص هستند تا واقعی‌تر به نظر برسند و اطلاعات درستی به مخاطب منتقل کنند، حتی می‌توان از آثار مینیاتوری زمان گذشته نیز استفاده کرد و اطلاعات زیادی را از نوع پوشش افراد در دوران گذشته به دست آورد مثلا از آثار حسین بهزاد یا علیرضا عباسی استفاده کنند یا حتی به نقاشی‌هایی که در اصفهان موجود است، توجهی داشته باشند، متاسفانه فیلمسازان بدون تحقیق و بدون حوصله می‌خواهند تاریخ را به دیگران عرضه کنند، تاریخی که در تمام آثار باستانی ما موجود است و با نگاه به اطراف‌مان می‌توانیم به آن‌ها دست یابیم.

او تصریح کرد: درحال حاضر نیز فیلم‌های بسیاری در فضای مجازی وجود دارد که از زمان‌های گذشته ایران است؛ پیش‌تر عکاسان خارجی مانند آنتونی سورگین نیز در ایران فعالیت می‌کردند و کم کم جای خود را به فیلمسازان دادند پس می‌توان گفت مستندسازان حتی می‌توانند از عکس عکاسان هم استفاده کنند.

معتضد با اشاره به اینکه ایران نسبت به گذشته بسیار تغییر کرده است، بیان کرد: درحال حاضر نیز می‌توان فیلم‌هایی درباره تحولات تهران ساخت، تغییرات بسیاری پس از انقلاب در ایران اتفاق افتاده است که متاسفانه دولت هیچ اقدامی برای ثبت آن‌ها نمی‌کند. مثلا چند وقت پیش با ماشین به سمت اصفهان می‌رفتیم که از کاشان رد شدیم، این شهر آنقدر تغییر کرده بود که اصلا باورم نمی‌شد، کاشان باشد اما هیچ تصویری از تغییرات آن در دست نیست؛ ما در این زمینه به هنرمند نیاز داریم. شهرهایی مثل دبی را ما رویایی تصور می‌کنیم درصورتی که تنها تصویرهای خوب آن را می‌بینیم و این نشان از تبلیغات خوب مدیا در میان آن‌ها دارد.

نویسنده «۶۱ سال شاه» عنوان کرد: در میان مستندسازان و برنامه‌سازان به افراد نکته‌سنج، فهیم و کسانی که حقیقت را نشان می‌دهند، نیازمندیم، وقتی به فیلم‌های گذشته ایران نگاه و با امروز مقایسه می‌کنیم، بسیار لذت‌بخش است، لزوم تهیه فیلم مستند از تاریخ معاصر برای همین نکته است که آیندگان گذشته را مشاهده کنند و تغییرات را دریابند. در این میان به یک مستندساز نیاز نداریم بلکه گروهی از مستندسازان را می‌طلبد تا مردم را با کشورشان آشنا کنند.

این برنامه‌ساز تلویزیونی در پایان تصریح کرد: در میدان سپاه عمارتی وجود دارد به نام عمارت کلاه فرنگی که بسیار زیباست و به دستور ناصرالدین‌شاه برای زنان حرمسرا ساخته شده و این روزها این قصر به ویرانه‌ای تبدیل شده است، اگر دوربین‌هایی برای ثبت وجود داشت و می‌توانست این عمارت را به مردم نشان دهد و آن را همچون کشور ترکیه که از هر بنای تاریخی استفاده و به موزه تبدیل کند، می‌توانستیم خیلی بهتر از این میراث فرهنگی‌مان استفاده و گردشگران را جذب کنیم اما متاسفانه دستی برای کمک وجود ندارد. همچنین باید اشاره کرد که خانه سابق حبیب‌الله ثابت موسس تلویزیون خصوصی ایران در سال ۱۳۳۷، قرار بود تبدیل به برج و آسمان‌خراش شود اما من و همکارانم با نوشتن مقالات متعدد عجالتا این بنای تاریخی را که سازنده و صاحب آن هر که باشد، نجات دادیم، امیدوارم شهرداری و میراث فرهنگی همتی کنند و در این بنای قدیمی ۶۰ ساله موزه بزرگی برای تاریخ شهر تهران احداث کند.