به گزارش خبرنگار سینمایی صبا، سید مرتضی حسینی روزنامه‌نگار سینمایی در یادداشتی به فیلم مستند «علی مسیو» که این روزها به صورت آنلاین درحال اکران است، پرداخت.

متن این یادداشت به شرح زیر است:

«همه وقایع دوران‌ساز و به‌نوعی تاثیرگذار تاریخ، دارای رهبران، چهره‎های تاثیرگذار و عوامل انسانی هستند که آن وقایع را می‌سازند و کارها را پیش می‌برند. انقلاب مشروطه نیز به‌عنوان یک نقطه عطف تاریخی در تاریخ ایران مطرح است، اتفاقی که بیش از ۱۰۰ سال پیش رخ داد و ساختار سیاسی، اجتماعی و اداری ایران را به کلی دگرگون کرد. اگرچه خیلی‌ها این انقلاب را یک واقعه ناکام، ابتر و شکست‌خورده می‌دانند اما نمی‌توانیم تاثیرها و پیامدهای مختلف این اتفاق بزرگ را نادیده بگیریم و انکار کنیم.

درباره انقلاب مشروطه آثار زیادی توسط پژوهشگران داخلی و خارجی نوشته شده است اما در عرصه هنرهای تصویری شاید به تعداد انگشتان ۲ دست سریال و فیلم سینمایی شاخص ساخته شده باشد که می‌توان درباره‌شان صحبت کرد؛ از کارهایی مثل «ستارخان» اثر زنده‌یاد علی حاتمی تا سریال‌هایی که اخیرا محمدرضا ورزی درباره شخصیت‌های مشروطه ساخته‌ که تعدادشان کم است. در حوزه مستند نیز می‌توان به مستندهای تلویزیونی و مجموعه مستندهایی که در برنامه‌های تخصصی تاریخی ساخته می‌شود و به‌نوعی شخصیت‌محور هستند، اشاره کرد.

مستند «علی موسیو» چند ویژگی مهم دارد که آن را با کارهای دیگر متمایز می‌کند؛ مسعود میر یکی از روزنامه‌نگاران و خبرنگاران فرهنگی شناخته شده کشور در حوزه ادبیات و کتاب، سینما و تلویزیون است که تجارب گران‌سنگی دارد و علایق تاریخی‌اش باعث شده است که به این سمت بیاید. اگرچه این مستند کار اول اوست اما واقعا در فیلم نمی‌توان این را حس کرد که یک کارگردان یا فیلمساز تازه‌کار پشت دوربین قرار دارد، «علی موسیو» چه از نظر فنی و چه از نظر محتوایی ارزشمند و قابل بحث است.

قلم خیلی خوبی که این روزنامه‌نگار کشورمان در نشریات مختلف داشته، خود را کاملا در متن نوشتاری مستند نشان داده است؛ قلم بسیار روان، سلیس، در عین حال صمیمی و جاهایی با طنز بسیار شیرین و گاهی گزنده جلو می‌رود و اصلا با متن خشک و تاریخی روبه‌رو نیستیم. از آن مهم‌تر مسعود میر به خوبی از عهده گفتار متن هم برآمده است و نمی‌گذارد کار از ریتم بیفتد؛ گفتار متن دارای لحن با نشاط و در عین حال با فراز و فرودهای لازم است. او ترجیح داده است که کار را به یک صدای شیک و شناخته شده نسپارد که به نظر من به خوبی از عهده این کار برآمده است.

تنها انتقادی که می‌توان به «علی موسیو» گرفت گستردگی اطلاعات اولیه است؛ آسیبی که همیشه مستندسازان و روزنامه‌نگاران ما با آن مواجه می‌شوند و می‌خواهند تمام وقایع و اتفاقات را پوشش دهند. ما مقداری دچار پرش‌های پشت سر هم، چه از نظر بصری و چه از نظر موضوعی در این مستند هستیم که به ویژه در نیمه ابتدایی کار دیده می‌شود. از مستندهای تاریخی خیلی سریع برش می‌خورد و به بازار تبریز می‌رسد، تصاویر پشت سر هم بیننده را دچار گیجی، حیرت و سردرگمی می‌کند و این مساله در بینندگانی که با موضوع آشنا نیستند یا حتی کسانی که کمی از تاریخ می‌دانند، بیشتر قابل مشاهده است.

از طرف دیگر فکر می‌کنم توضیحات بیشتر متن و گفتار متن درباره وقایع مشروطه، البته نه آنقدری که بخواهد کار را به تفصیل ببرد، در مستند نیاز است. «علی موسیو» گاهی وقت‌ها به وقایعی اشاره می‌کند که شاید بیننده‌ای که مقدار کمی مطالعه تاریخی دارد، خیلی متوجه موضوع نشود، مگر اینکه بگوییم مستند فقط برای مخاطب خیلی خاصی ساخته شده است که کاملا با وقایع انقلاب مشروطه و اتفاقاتی که در سال‌های قبل و بعد آن در ایران رخ می‌دهد، مسلط است.

«علی موسیو» از نظر تصویری و مقاطعی که وارد بحث می‌شود، مثل بازار تبریز یا آن شخصیت عکاس که تا جایی رها شد، فکر می‌کنم کار قشنگی بود اما گاهی متن خیلی پراکنده می‌شد مثلا در بازار تبریز بحث عکس محوریت داشت، بعد به وقایع مشروطه و شخصیت علی موسیو می‌پردازد که پرش‌های زیادی بود و مستند نیاز داشت مقداری در یک کانال متمرکز باشد.

فکر می‌کنم زمان فیلم مناسب بود و تا حدی توانست به همه مطالب برسد، شاید جای کار بیشتری داشت که درباره ویژگی‌های شخصیت علی موسیو بدانیم و آن را بیشتر بشناسیم اما همین که برخلاف دیگر مستندهای مرسوم از حضور کارشناسان و افراد و صحبت‌های آن‌ها به صورت مستقیم استفاده نشد و ما شاهد گفتار متن و تصویر بودیم، نقطه قوت مستند «علی موسیو» است.

یکی دیگر از نکات مثبت این مستند استفاده خوب و درست از بایگانی‌های تصویری است؛ بایگانی‌ها و آرشیو فیلم‌هایی که مربوط به انقلاب روسیه و فیلم «ستارخان» بود مثلا استفاده از قسمتی که چنگیز صیاد شخصیت علی موسیو را در فیلم «ستارخان» بازی می‌کند، بسیار در مستند جا افتاده بود و مخاطب با آن ارتباط برقرار می‌کرد و یک تصویر‌سازی برایش اتفاق می‌افتاد. همچنین چند برش خوب در این مستند داشتیم؛ بخشی که مستندساز به تبریز و خانه علی موسیو که الان تبدیل به موزه شده است، می‌رود، خانه‌ای را در جوار این موزه می‌بینیم که هم خانه علی موسیو بوده که خانواده‌اش را در آنجا مستقر کرده و هم جلساتی را در آنجا برقرار می‌کرده اما الان به خرابه‌ای تبدیل شده است، تصاویر بسیار تاثیرگذاری‌ست که می‌تواند مورد توجه و استفاده مدیران شهری تبریز هم قرار گیرد. یعنی می‌توان آن را یک مستند شهری و گردشگری در نظر گرفت. همچنین در جای دیگر گزارش‌هایی از روزنامه‌های غربی درباره وقایع مشروطه تبریز را مشاهده می‌کردیم که خیلی جذاب و بدیع بود.

همت فیلمساز و پژوهشگر ما در پیدا کردن بازماندگان، فرجام خانواده علی موسیو هم قابل تحسین است و یکی از نقاط قوت این مستند به حساب می‌آید. شخصیت علی موسیو در آثار و مکتوبات آن زمان وجود دارد؛ در کتاب «انقلاب مشروطه کسروی، ادوارد براون و سفرنامه حاجی سیاح و کتاب‌هایی که درباره به وقایع تبریز می‌پردازد، نامی از علی موسیو مشاهده می‌شود اما اینکه این مستند به خوبی فرجام بازماندگان و فرزندان علی موسیو را نشان می‌دهد و خانواده او را تا به امروز نشان می‌دهد، قابل تامل است و نشان می‌دهد که غبارزدایی از چهره علی موسیو برای فیلمساز مهم بوده است.

البته شاید مهم‌ترین نقطه قوت این فیلم را بتوان در غبارزدایی از یک شخصیت بسیار تاثیرگذار اما مغفول و مهجور مانده در تاریخ مشروطه دانست؛ این غبارزدایی‌ها چه در بحث انقلاب مشروطه، انقلاب اسلامی، کودتای ۲۸ مرداد، چه اتفاقات بعد از انقلاب اسلامی، دوران جنگ تحمیلی و دفاع مقدس می‌تواند اتفاق افتد، آن هم درباره شخصیت‌هایی که چندان شاخص و مهم نباشند. مثلا ما درباره امام خمینی، محمدرضا شاه و افرادی که در جریان انقلاب بودند مثل شهید بهشتی، شهید مطهری و… مستندهای بسیاری دیدیم اما درباره شخصیت‌هایی که مقداری سطح شهرت‌شان پایین‌تر است اما اثرگذار بودند، کم‌تر کار می‌بینیم.

ساخت چنین مستندهایی و حمایت از آن‌ها برای غبارزدایی و روشن‌گری در تاریخ درباره شخصیت‌هایی که کم‌تر درباره‌شان صحبت شده است، می‌تواند خیلی کمک کند. امیدوارم مسعود میر باتوجه به علاقه‌ای که به تاریخ دارد، در ادامه این مسیر موفق باشد و درباره شخصیت‌های سیاسی و فرهنگی تاثیرگذار کارهای بیشتری بسازد. همچنین مرکز گسترش سینمای مستند، تجربی و پویانمایی به تولید اینگونه آثار همت گمارد و گروه هنروتجربه از اکران آن‌ها حمایت کند، به‌خصوص آثاری که توسط هنرمندان جوان، خلاق و تازه نفس رقم می‌خورد. از طرف دیگر مستندهایی که به تاریخ منطقه‌ای شهرها مثل شخصیت‌های مطرح انقلاب مشروطه آذربایجان، خراسان و مازندران. اینگونه مستندها هم خیلی کار دارد و هم مورد حمایت قرار گیرد، حمایتی که به معنی اعمال نظر و نظارت‌های خاص نباید و هنرمند بتواند به راحتی مباحث خود را مطرح کند.

هر مستندی که در مسیر ساختن تصویر کلی تاریخ کاری انجام دهد، قطعا ارزشمند است و از این منظر مستند «علی موسیو» درباره شخصیت تاثیرگذار انقلاب مشروطه و حامی بزرگ مجاهدان تبریز، قطعا ارزش بیشتری دارد و امیدواریم در اکران هم اتفاقات خوبی برای آن رقم بخورد و فیلمساز بتواند این مسیر را به خوبی طی کند.»